Een ton en heel Utrecht kijkt mee
In augustus 1965 werd een Utrechtse woonkamer plots het middelpunt van lokale nieuwsgierigheid. De familie Vis had de hoofdprijs van de voetbalpool, in de volksmond de Toto, op zak: een ton. Niet een koffer vol goud, maar 100.000 gulden — voor een doorsnee gezin destijds een sprong van gewone zekerheid naar nieuwe mogelijkheden.
Het Utrechtsch Nieuwsblad schreef op maandag 23 augustus dat het koppel recht had op de volle prijs, met één voorwaarde: tot woensdag 12.00 uur mocht er nog een tweede winnaar opstaan. Gebeurde dat, dan ging het bedrag op de schop. Kwam niemand opdagen, dan was de ton definitief voor de Vis-familie. Die wachttijd zorgde voor spanning, thuis en in de buurt. Je zag het toen vaker: eerst tellen, dan controleren, en pas daarna uitkeren.
De Toto was in de jaren vijftig en zestig uitgegroeid tot een vertrouwd zaterdagavondritueel. Formulieren invullen, uitslagen volgen, en hopen dat jouw kruisjes het juiste verhaal vertelden. Onder toezicht van de voetbalbond en met strakke spelregels gold het als een nette manier van wedden. Toch bleef de afwikkeling soms stroperig: uitslagen moesten worden bevestigd, poolstanden berekend, en prijzen verdeeld als er meerdere winnaars bleken.
Waarom was die ton zo groot nieuws? Omdat 100.000 gulden toen enorme koopkracht had. Omgerekend naar de euro is dat ruim 45.000 euro, maar in wat je ermee kúnt doen kom je eerder in de richting van ruwweg zo’n vier ton aan huidige koopkracht. Het is een schatting, maar hij maakt één ding meteen duidelijk: dit ging niet om een leuk extraatje, dit was leven-veranderend geld voor een middenklassegezin.
De krant noemde de familie Vis, maar zoals vaker in die tijd bleef het verder sober. Geen camera’s voor de deur, geen lange tv-reportages. Je hield het klein, ook uit voorzichtigheid. Grote prijzen trokken bekijks, en niet elk gezin zat te wachten op ongevraagde adviezen of zakelijk ‘meedenken’ van verre kennissen. De organisatie regelde de controle, de fiscus keek mee, en de winnaars wilden vooral rust.
Wat een ton betekende — en wat we er nu van leren
Wat kon je in 1965 met 100.000 gulden? Genoeg om je leven merkbaar anders in te richten. Een rijtjeshuis kostte vaak tussen de 30.000 en 50.000 gulden. Een degelijke auto, bijvoorbeeld een Kever, zat grofweg rond de 5.000 à 6.000 gulden. Het modale jaarinkomen lag in de orde van tienduizenden guldens, meestal ruim onder de 15.000. Met een ton kocht je dus een huis, een auto en bleef er nog ruimte over om schulden af te lossen of te sparen.
- Eigen huis: vaak haalbaar met minder dan de helft van de prijs.
- Auto: nieuw, contant betaald, en geld over voor onderhoud.
- Studie voor de kinderen: zonder leningen of bijbanen op de rem.
- Een buffer: een vangnet voor ziekte, werkloosheid of pech.
De manier van uitkeren liet ook iets zien van de tijdgeest. Controle ging boven snelheid. De organisatie wilde zeker weten dat een prijs niet dubbel werd uitbetaald en dat elke uitslag vaststond. Pas daarna kwam de cheque. Anonimiteit werd bovendien beter bewaakt dan nu. Winnaars pronkten zelden met een immens bord; een kort bericht in de krant was het vaak wel.
De familie Vis werd nieuws omdat hun verhaal zo herkenbaar was. Mensen die hard werkten, hun geld telden, en ineens een kaartje trokken dat alles kon veranderen. Zelfs de wachttijd van twee dagen vertelde iets: hoop en onzekerheid kunnen prima naast elkaar bestaan. Je ziet het nog steeds bij loterijen, maar toen was dat wachten echt onderdeel van het spel.
Of de Vis-familie uiteindelijk de volledige ton incasseerde? In de toenmalige krantenarchieven is dat niet glashelder terug te vinden. Dat maakt het verhaal niet minder interessant. Het legt bloot hoe groot de maatschappelijke betekenis van zulke prijzen was. Grote geldbedragen waren zeldzaam, en de kloof tussen ‘gewoon’ en ‘welvarend’ kon in één dag worden overbrugd.
De Toto zelf is in de decennia daarna meegegroeid met het land: van papieren formuliertjes naar digitaal, van wachttijden naar directe bevestiging. Tegenwoordig staat je winst vaak dezelfde dag nog op je rekening, met automatische controles en heldere belastingregels. Het romantische aan de jaren zestig is intussen bijna geschiedenis: de spanning van het kruisjes zetten, het doornemen van de uitslagen in de krant, het wachten tot woensdag twaalf uur.
Wat blijft, is de sociale impact. In 1965 was een grote prijs een buurtgebeuren. Het gaf gespreksstof aan de toog, in de kantine en aan de eettafel. Het verhaal van de Vis-familie is zo’n klein venster op Utrecht toen: een stad die snel moderniseerde, met gezinnen die vooruit wilden en soms ineens een zetje kregen dat niemand zag aankomen.
Zestig jaar later herkennen we die emotie nog. Hoop is hardnekkig, en de droom van onverwacht geluk is tijdloos. Daarom blijft dat berichtje uit 1965 hangen: aan één winnende invuloefening hing een huis, een auto, een studie en vooral een nieuw gevoel van vrijheid vast. Precies dat maakte een ‘toto-ton’ groter dan geld alleen.